Infidelidad, traición y movilidades forzadas: algunos casos de exilio y de destierro en el reino hispanogodo de Toledo (siglos VI – VII).
Palabras clave:
Reino Hispanogodo de Toledo, Infidelidad, Movilidad forzada, Exilio, Destierro
Resumen
El reino hispanogodo estuvo marcado por intensos conflictos entre el poder real y los segmentos aristocráticos. El resultado de estas disputas fue la promulgación de leyes que castigaban a los traidores e infieles con el exilio o, en caso de fuga, el destierro. Encontramos ejemplos de ambas las formas de movilidad en los siglos VI y VII, en particular en la obra de Valerio del Bierzo que analizados en este estudio.Descargas
La descarga de datos todavía no está disponible.
Citas
Fuentes primarias:
• Braul. Caes., Ep. = Braulio de Zaragoza, Epístolas, in: Riesgo Terrero, L. Epistolario de San Braulio. Introducción, edición crítica y traducción. Sevilla: Editorial Catolica Española, 1975, pp. 62 – 183.
• Chron. Moz., a. 754 = Crônica Moçárabe de 754, in: Lopez Pereira, J. E. Crónica Mozarabe de 754. Edición crítica y traducción. Zaragoza: Universidad de Zaragoza - Textos Medievales 58, 1980, pp. 24 – 131.
• Conc. = Concilios hispano-visigodos, in Vives, J. Concilios Visigoticos e Hispano-Romanos. Madrid – Barcelona: CSIC, 1963, pp. 107 – 537.
• Ep. Pauli = Epístola de Paulo ao rei Wamba, in: Levinson, W., Corpus Christianorum. Series Latina, CXV. Turnholt: Brepols, 1976, p. 217.
• Form. Visig. = Formulas Visigodas, in: Gil, J., Miscellanea Wisigothica. Sevilla: Universidad de Sevilla, 1972, pp. 70 – 112.
• Fred., Chron. = Fredegário Escolástico, Cronica, in: Wallace-Hadrill, J. M. The Fourth Book of the Chronicle of Fredegar with its continuations. Westport-Connecticut: Greenwood Press Publishers, 1981, pp. 1 – 121.
. Hydt., Chron. = Cronica de Hidacio, in: Tranoy, A. Hydace. Chronique. Paris: Les Éditions du Cerf, 1974, vol. I, pp. 98 – 179.
• Ioan. Bicl., Chron. = Juan de Biclaro, Cronica, in: Campos Ruiz, J., Juan de Biclaro. Obispo de Gerona. Su vida y su obra. Madrid: CSIC, 1960, pp. 77 – 100.
. Ild., De Uir. Ill.= Ildephonsus Toletanus Episcopus, Liber de Uiris Illustribus, in: Codoñer Merino, C. El De Uiris Illustribus de Ildefonso de Toledo. Estudio y edición critica. Salamanca: Consejo Superior de Investigaciones Científicas, 1972, pp. 110 – 135.
• Isid., Etym. = Isidoro de Sevilha, Etimologias, in: Oroz Reta, J., Marcos Casquero, M. y Díaz y Díaz, M. C., San Isidoro de Sevilla. Etimologías. Edición bilíngue. Madrid: Biblioteca de Autores Cristianos, 1982, 2v.
• Isid., HG = Isidoro de Sevilha, História dos Godos, in: Rodríguez Alonso, Cr., Las Historias de los Godos, Vandalos y Suevos de Isidoro de Sevilla. León: Colegiata de San Isidoro, 1975, pp. 168 – 287.
• Iul. Tol., HW = Juliano de Toledo, Historia de Wamba, in: Levinson, W., Corpus Christianorum. Series Latina, CXV. Turnholt: Brepols, 1976, pp. 218 – 244.
• Iul. Tol., Iud. = Juliano de Toledo, Juicio, in: Levinson, W., Corpus Christianorum. Series Latina, CXV. Turnholt: Brepols, 1976, pp. 250 – 255.
• L.V. = Lex Visigotorum, in: Zeumer, K., Monumenta Germaniae Historica. Legum Sectio I. Legum Nationum Germanicarum. Tomus I. Hannover-Leipzig: Impensis Bibliopolii Hahniani, 1902.
. RC = Regula Communis, in: Campos, J. & Roca, I. Santos Padres Españoles II. San Leandro, San Isidoro, San Fructuoso. Reglas monásticas de la España visigoda. Los tres libros de las “Sentencias”. Madrid: Biblioteca de Autores Cristianos –Santos Padres Españoles II, 1971, pp. 172 – 211.
• Taio, Sent. = Taio de Zaragoza, Sentenças, in: Migne, J. -P., Sententiarum libri quinque, Patrologia Latina LXXX. Paris: Ramos Editore, 1849, pp. 727 – 730.
. Val., Ad Don. = Valerius Bergidensis, Dicta Beati Valeri ad beatum Donadevm scripta, in: Diaz y Diaz, M. C. Valerio del Bierzo. Su persona, su obra. León: Centro de Estudios e Investigación “San Isidoro”, 2006, pp. 200 – 209.
. Val., De Gen. Mon.= Valerius Bergidensis, De Genere Monachorum, in: Diaz y Diaz, M. C. Valerio del Bierzo. Su persona, su obra. León: Centro de Estudios e Investigación “San Isidoro”, 2006, pp. 324 – 337.
. Val.,Ord.Querm. = Valerius Bergidensis, Item Valeri narrationes superius memorato Patri nostro Donadeo Ordo Querimoniae Praefatio Discriminis, in: Diaz y Diaz, M. C. Valerio del Bierzo. Su persona, su obra. León: Centro de Estudios e Investigación “San Isidoro”, 2006, pp. 246 – 277.
. Val., Repl. = Valerius Bergidensis, Item Replicatio Sermonum a Prima Conversione, in: Diaz y Diaz, M. C. Valerio del Bierzo. Su persona, su obra. León: Centro de Estudios e Investigación “San Isidoro”, 2006, pp. 280 – 311.
. Val., Resd. = Valerius Bergidensis, Item quod de Superioribus Querimoniis Residuum sequitur, in: Diaz y Diaz, M. C. Valerio del Bierzo. Su persona, su obra. León: Centro de Estudios e Investigación “San Isidoro”, 2006, pp. 312 – 323.
. Vers. Fruc.= Anonimus, Uersiculi Fructuosi, in: Maya Sanchez A. Corpus Christianorum Series Latina 116 – Vitas Sanctorum Patrum Emeritensium. Turnholt: Brepols, 1992, pp. LXXXVII – XCV.
. VF = Anónimo, Vida de Fructuoso, in: Diaz y Diaz, M. C. La Vida de San Fructuoso de Braga: estudio y edición crítica. Braga: Empresa do Diário do Minho, 1974, pp. 77 – 117.
Bibliografia.
BROWN, P. The Ransom of the Soul. Afterlife and Wealth in Early Western Christianity. Cambridge/London: Harvard University Press, 2015.
CARRIÉ, J.-M. & ROUSSELLE, A. L’Empire Romain en mutation. Des Sévères à Constantin 192 – 337. Paris: Seuil, 1999.
CRIFÓ, G. “Esilio”, in: Enciclopedia del Diritto XV. Milano: Giuffré Editore, 1966, p.712-722.
DIAZ MARTÍNEZ, P. “Gallaecia: De reino suevo a provincia visigoda”, in: Galicia fai dovs mil anos. O feito diferencial galego. História, vol. I. Santiago de Compostela: Museo do Pobo Galego, 1997, p.253-278.
_________________. “Rey y poder en la monarquia visigoda”, in: Iberia, 1, 1998, p. 175 – 195.
_________________. “El Parrochiale Suevum: organización eclesiástica, poder político y poblamiento en la Gallaecia tardoantigüa”, in: Homenaje a José Maria Blázquez, I (Ed. Jaime Alvar). Madrid: Universidad Carlos III, 1998, p.35-47.
__________________. El Reino Suevo (411-585). Madrid: Akal, 2011.
__________________. “El eremitismo en la Hispania visigoda: Valerio del Bierzo y su entorno”, in: El Monacato Espontáneo. Eremitas y eremitorios en el mundo medieval (Org. José Ángel García de Cortázar & Ramón Teja). Aguilar de Campoo: Fundación Santa María la Real, 2011 a, p.57-83.
__________________. “La dinámica del poder y la defensa del territorio: para una comprensión del fin del reino visigodo de Toledo”, in: De Mahoma a Carlomagno – Los primeros tiempos (siglos VII-IX). XXXIX Semana de Estudios Medievales. Estella: Gobierno de Navarra, 2012, p.167-205.
DIAZ Y DIAZ, M.C. La Vida de San Fructuoso de Braga. Braga: Camara Municipal de Braga, 1974.
FRIGHETTO, R. “Um possível exemplo de Redemptus Captiuus no NO. Peninsular hispano-visigodo: Valério do Bierzo”. Gerión, 15, 1997, p.341-351.
______________. “O soberano ideal na obra de Valério do Bierzo”. Gerión, 16, 1998, p.461-470.
______________. “Sociedade e Cultura no NO peninsular ibérico em finais do século VII, segundo o De Genere Monachorum de Valério do Bierzo”. Gallaecia, 5, 1999, p. 363-373.
______________. “O problema da legitimidade e a limitação do poder régio na Hispania visigoda: o reinado de Ervigio (680 – 687)”, in: Gerión, 22/1, 2004, p.421-435.
______________. “De la barbarica gens hacia la christiana ciuilitas: la concepción de regnum según el pensamiento político de Isidoro de Sevilla (siglo VII)”. Anuario del Centro de Estudios Históricos Prof. Carlos A. Segreti, 7, 2007, p.203-220.
____________. A Antiguidade Tardia. Roma e as monarquias romanobárbaras numa época de transformações (séculos II – VIII). Curitiba: Juruá Editora, 2012.
____________. “Identidade(s) e Fronteira(s) na Hispania Visigoda, segundo o pensamento de Isidoro de Sevilha”, in: Identidades e Fronteiras no Medievo Ibérico (Coord. Fátima Regina Fernandes). Curitiba: Juruá Editora, 2013, p.91-126.
____________. “Legitimidade e poder da realeza hispano-visigoda, segundo a Historia Wambae de Juliano de Toledo (segunda metade do século VII)”. Espaço Plural, 30, 2014, p.89-116.
____________. “Um exemplo de gens na Hispania visigoda: Fructuoso de Braga e a sua origo preclara (século VII)”. Revista Diálogos Mediterrânicos, 7, 2014, p.28-52.
____________. “Símbolos e rituais: os mecanismos do poder político no reino hispano-visigodo de Toledo (séculos VI-VII)”. Anos 90, v.22/42, 2015, p.239-272.
____________. “El exilio, el destierro y sus concepciones políticas en la Hispania visigoda: los ejemplos de Juan de Bíclaro e Isidoro de Sevilla (siglos VI – VII)”, in: Movilidad forzada entre la Antigüedad Clásica y Tardía (Eds. Margarita Vallejo Girvés, Juan Antonio Bueno Delgado & Carlos Sánchez-Moreno Ellart). Alcalá de Henares: Ediciones Universidad de Alcalá de Henares, 2015 a, p.111-134.
___________. “Do Imperium ao Regnum na Antiguidade Tardia: o exemplo do reino hispano-visigodo de Toledo (séculos VI – VII)”. História São Paulo, 35, 2016, p.1-22.
___________. “Quando a traição torna-se uma enfermidade: a infidelidade política e a prática do morbo gothorum no reino hispano-visigodo de Toledo (século VII)”. Revista Signum, 17/1, 2016 a, p.116-135.
___________. “A política nas entrelinhas: a traição, o exílio e o confinamento no Ordo Querimoniae, 17 – 23, de Valério do Bierzo”, in: Antigüedad y Cristianismo, 40, 2023, p. 1 – 15.
GARCÍA HERRERO, G. “Sobre la autoría de la Insultatio y la fecha de composición de la Historia Wambae de Julián de Toledo”, in: Los Visigodos y su mundo. Arqueología, Paleontología y Etnografía. Madrid: Comunidad de Madrid, 1998, p.185-213.
GARCÍA LOPEZ, Y. Estudios críticos de la ‘Lex Wisigothorum’. Alcalá de Henares: Ediciones Universidad de Alcalá de Henares, 1996.
GARCIA MORENO, L.A. “El estado protofeudal visigodo: precedente y modelo para la Europa carolingia”, in: L’Europe Héritière de l’Espagne Wisigothique (Coords. Jacques Fontaine & Christine Pellistrandi). Madrid: Rencontres de la Casa de Velázquez, 1992, p.17-43.
_____________________. “Prosopography, nomenclature and royal succession in the visigothic kingdom of Toledo”, in: Journal of Late Antiquity, 1/1, 2008, p. 142 – 156.
GASPARRI, St. & LA ROCCA, Cr. Tempi Barbarici. L’Europa occidentale tra antichità e medioevo (300 – 900). Roma: Carocci Editore, 2013.
GIARDINA, A. “Esplosione di tardoantico”. Studi Storici, 41/1, 1999, p. 157 – 180.
GULDI, J. & ARMITAGE, D. Manifiesto por la historia. Madrid: Alianza Editorial, 2016.
HEATHER, P. “The Late Roman art of client management: imperial defense in the fourth century west”, in: Walter Pohl, Ian Wood & Helmut Reimitz (Eds.), The transformation of frontiers. From Late Antiquity to the Carolingians. Leiden-Boston: Brill, 2001, p.15-68.
KING, P.D. Derecho y sociedade en el reino visigodo. Madrid: Alianza Editorial, 1981.
MARTIN, Céline. « L’Évéque dans un petit navire. Banissement et relégation dans les Vies des Saints Pères de Mérida », in : Échanges, communications et reseaux dans le Haut Moyen Âge. Études et textes offerts à Stéphane Lebecq (Org. Alban Gautier et Céline Martin). Turnholti: Brepols, 2011, p.45-55.
MARTIN, J.C. “?Valerio en Compludo? Examen crítico de los Opúsculos Autobiográficos (CPL 1282-1284) y las Visiones del más allá (CPL 1277-1279) de Valerio del Bierzo”. Veleia, 23, 2006, p.327-338.
MATHISEN, R. “Violent behavior and the construction of barbarian identity in Late Antiquity”, in: H. A. Drake (Ed.), Violence in Late Antiquity. Perceptions and practices. London – New York: Routledge, 2006, p. 27 – 34.
_____________.“Becoming roman, becoming barbarian: Roman citizenship and the assimilation of Barbarians into the late Roman World”, in: Ulbe Bosma, Gijs Kessler & Leo Lucassen (Eds.), Migration and Membership regimes in global and historical perspective. Oxford: Brill, 2013, p.191-217.
QUINTANA PRIETO, A. Tumbo Viejo de Montes. Leon: Centro de Estudios e Investigación “San Isidro”, 1971.
ROUCHE, M. L’Aquitaine des wisigoths aux arabes – 418-781 – naissance d’une région. Paris: École des Hautes Études en Sciences Sociales, 1979.
SANCHÉZ-MORENO ELLART, C. “Exile”, in: Roger S. Bagnall, Kai Brodersen, Craige B. Champion, Andrew Erskine & Sabine R. Huebner (Eds.), The Encyclopedia of Ancient History. Oxford: Blackwell, 2013, p.2595-2596.
TOVAR,A. et alii, Tabula Imperii Romani. Hoja K – 29 Porto. Madrid: CSIC, 1991.
VALVERDE CASTRO, M.R. Ideología, simbolismo y ejercicio del poder real en la monarquía visigoda: un proceso de cambio. Salamanca: Ediciones Universidad de Salamanca, 2000.
_________________________. “La Monarquía visigoda en Valerio del Bierzo”. Edad Media. Revista de Historia, 12, 2011, p.281-300
VELÁZQUEZ, I. & RIPOLL, G. “Toletvm, la construcción de una Vrbs Regia”, in: Sedes Regiae ann. 400 – 800. Barcelona: Real Academia de Buenas Letras, 2000, p.521-578.
• Braul. Caes., Ep. = Braulio de Zaragoza, Epístolas, in: Riesgo Terrero, L. Epistolario de San Braulio. Introducción, edición crítica y traducción. Sevilla: Editorial Catolica Española, 1975, pp. 62 – 183.
• Chron. Moz., a. 754 = Crônica Moçárabe de 754, in: Lopez Pereira, J. E. Crónica Mozarabe de 754. Edición crítica y traducción. Zaragoza: Universidad de Zaragoza - Textos Medievales 58, 1980, pp. 24 – 131.
• Conc. = Concilios hispano-visigodos, in Vives, J. Concilios Visigoticos e Hispano-Romanos. Madrid – Barcelona: CSIC, 1963, pp. 107 – 537.
• Ep. Pauli = Epístola de Paulo ao rei Wamba, in: Levinson, W., Corpus Christianorum. Series Latina, CXV. Turnholt: Brepols, 1976, p. 217.
• Form. Visig. = Formulas Visigodas, in: Gil, J., Miscellanea Wisigothica. Sevilla: Universidad de Sevilla, 1972, pp. 70 – 112.
• Fred., Chron. = Fredegário Escolástico, Cronica, in: Wallace-Hadrill, J. M. The Fourth Book of the Chronicle of Fredegar with its continuations. Westport-Connecticut: Greenwood Press Publishers, 1981, pp. 1 – 121.
. Hydt., Chron. = Cronica de Hidacio, in: Tranoy, A. Hydace. Chronique. Paris: Les Éditions du Cerf, 1974, vol. I, pp. 98 – 179.
• Ioan. Bicl., Chron. = Juan de Biclaro, Cronica, in: Campos Ruiz, J., Juan de Biclaro. Obispo de Gerona. Su vida y su obra. Madrid: CSIC, 1960, pp. 77 – 100.
. Ild., De Uir. Ill.= Ildephonsus Toletanus Episcopus, Liber de Uiris Illustribus, in: Codoñer Merino, C. El De Uiris Illustribus de Ildefonso de Toledo. Estudio y edición critica. Salamanca: Consejo Superior de Investigaciones Científicas, 1972, pp. 110 – 135.
• Isid., Etym. = Isidoro de Sevilha, Etimologias, in: Oroz Reta, J., Marcos Casquero, M. y Díaz y Díaz, M. C., San Isidoro de Sevilla. Etimologías. Edición bilíngue. Madrid: Biblioteca de Autores Cristianos, 1982, 2v.
• Isid., HG = Isidoro de Sevilha, História dos Godos, in: Rodríguez Alonso, Cr., Las Historias de los Godos, Vandalos y Suevos de Isidoro de Sevilla. León: Colegiata de San Isidoro, 1975, pp. 168 – 287.
• Iul. Tol., HW = Juliano de Toledo, Historia de Wamba, in: Levinson, W., Corpus Christianorum. Series Latina, CXV. Turnholt: Brepols, 1976, pp. 218 – 244.
• Iul. Tol., Iud. = Juliano de Toledo, Juicio, in: Levinson, W., Corpus Christianorum. Series Latina, CXV. Turnholt: Brepols, 1976, pp. 250 – 255.
• L.V. = Lex Visigotorum, in: Zeumer, K., Monumenta Germaniae Historica. Legum Sectio I. Legum Nationum Germanicarum. Tomus I. Hannover-Leipzig: Impensis Bibliopolii Hahniani, 1902.
. RC = Regula Communis, in: Campos, J. & Roca, I. Santos Padres Españoles II. San Leandro, San Isidoro, San Fructuoso. Reglas monásticas de la España visigoda. Los tres libros de las “Sentencias”. Madrid: Biblioteca de Autores Cristianos –Santos Padres Españoles II, 1971, pp. 172 – 211.
• Taio, Sent. = Taio de Zaragoza, Sentenças, in: Migne, J. -P., Sententiarum libri quinque, Patrologia Latina LXXX. Paris: Ramos Editore, 1849, pp. 727 – 730.
. Val., Ad Don. = Valerius Bergidensis, Dicta Beati Valeri ad beatum Donadevm scripta, in: Diaz y Diaz, M. C. Valerio del Bierzo. Su persona, su obra. León: Centro de Estudios e Investigación “San Isidoro”, 2006, pp. 200 – 209.
. Val., De Gen. Mon.= Valerius Bergidensis, De Genere Monachorum, in: Diaz y Diaz, M. C. Valerio del Bierzo. Su persona, su obra. León: Centro de Estudios e Investigación “San Isidoro”, 2006, pp. 324 – 337.
. Val.,Ord.Querm. = Valerius Bergidensis, Item Valeri narrationes superius memorato Patri nostro Donadeo Ordo Querimoniae Praefatio Discriminis, in: Diaz y Diaz, M. C. Valerio del Bierzo. Su persona, su obra. León: Centro de Estudios e Investigación “San Isidoro”, 2006, pp. 246 – 277.
. Val., Repl. = Valerius Bergidensis, Item Replicatio Sermonum a Prima Conversione, in: Diaz y Diaz, M. C. Valerio del Bierzo. Su persona, su obra. León: Centro de Estudios e Investigación “San Isidoro”, 2006, pp. 280 – 311.
. Val., Resd. = Valerius Bergidensis, Item quod de Superioribus Querimoniis Residuum sequitur, in: Diaz y Diaz, M. C. Valerio del Bierzo. Su persona, su obra. León: Centro de Estudios e Investigación “San Isidoro”, 2006, pp. 312 – 323.
. Vers. Fruc.= Anonimus, Uersiculi Fructuosi, in: Maya Sanchez A. Corpus Christianorum Series Latina 116 – Vitas Sanctorum Patrum Emeritensium. Turnholt: Brepols, 1992, pp. LXXXVII – XCV.
. VF = Anónimo, Vida de Fructuoso, in: Diaz y Diaz, M. C. La Vida de San Fructuoso de Braga: estudio y edición crítica. Braga: Empresa do Diário do Minho, 1974, pp. 77 – 117.
Bibliografia.
BROWN, P. The Ransom of the Soul. Afterlife and Wealth in Early Western Christianity. Cambridge/London: Harvard University Press, 2015.
CARRIÉ, J.-M. & ROUSSELLE, A. L’Empire Romain en mutation. Des Sévères à Constantin 192 – 337. Paris: Seuil, 1999.
CRIFÓ, G. “Esilio”, in: Enciclopedia del Diritto XV. Milano: Giuffré Editore, 1966, p.712-722.
DIAZ MARTÍNEZ, P. “Gallaecia: De reino suevo a provincia visigoda”, in: Galicia fai dovs mil anos. O feito diferencial galego. História, vol. I. Santiago de Compostela: Museo do Pobo Galego, 1997, p.253-278.
_________________. “Rey y poder en la monarquia visigoda”, in: Iberia, 1, 1998, p. 175 – 195.
_________________. “El Parrochiale Suevum: organización eclesiástica, poder político y poblamiento en la Gallaecia tardoantigüa”, in: Homenaje a José Maria Blázquez, I (Ed. Jaime Alvar). Madrid: Universidad Carlos III, 1998, p.35-47.
__________________. El Reino Suevo (411-585). Madrid: Akal, 2011.
__________________. “El eremitismo en la Hispania visigoda: Valerio del Bierzo y su entorno”, in: El Monacato Espontáneo. Eremitas y eremitorios en el mundo medieval (Org. José Ángel García de Cortázar & Ramón Teja). Aguilar de Campoo: Fundación Santa María la Real, 2011 a, p.57-83.
__________________. “La dinámica del poder y la defensa del territorio: para una comprensión del fin del reino visigodo de Toledo”, in: De Mahoma a Carlomagno – Los primeros tiempos (siglos VII-IX). XXXIX Semana de Estudios Medievales. Estella: Gobierno de Navarra, 2012, p.167-205.
DIAZ Y DIAZ, M.C. La Vida de San Fructuoso de Braga. Braga: Camara Municipal de Braga, 1974.
FRIGHETTO, R. “Um possível exemplo de Redemptus Captiuus no NO. Peninsular hispano-visigodo: Valério do Bierzo”. Gerión, 15, 1997, p.341-351.
______________. “O soberano ideal na obra de Valério do Bierzo”. Gerión, 16, 1998, p.461-470.
______________. “Sociedade e Cultura no NO peninsular ibérico em finais do século VII, segundo o De Genere Monachorum de Valério do Bierzo”. Gallaecia, 5, 1999, p. 363-373.
______________. “O problema da legitimidade e a limitação do poder régio na Hispania visigoda: o reinado de Ervigio (680 – 687)”, in: Gerión, 22/1, 2004, p.421-435.
______________. “De la barbarica gens hacia la christiana ciuilitas: la concepción de regnum según el pensamiento político de Isidoro de Sevilla (siglo VII)”. Anuario del Centro de Estudios Históricos Prof. Carlos A. Segreti, 7, 2007, p.203-220.
____________. A Antiguidade Tardia. Roma e as monarquias romanobárbaras numa época de transformações (séculos II – VIII). Curitiba: Juruá Editora, 2012.
____________. “Identidade(s) e Fronteira(s) na Hispania Visigoda, segundo o pensamento de Isidoro de Sevilha”, in: Identidades e Fronteiras no Medievo Ibérico (Coord. Fátima Regina Fernandes). Curitiba: Juruá Editora, 2013, p.91-126.
____________. “Legitimidade e poder da realeza hispano-visigoda, segundo a Historia Wambae de Juliano de Toledo (segunda metade do século VII)”. Espaço Plural, 30, 2014, p.89-116.
____________. “Um exemplo de gens na Hispania visigoda: Fructuoso de Braga e a sua origo preclara (século VII)”. Revista Diálogos Mediterrânicos, 7, 2014, p.28-52.
____________. “Símbolos e rituais: os mecanismos do poder político no reino hispano-visigodo de Toledo (séculos VI-VII)”. Anos 90, v.22/42, 2015, p.239-272.
____________. “El exilio, el destierro y sus concepciones políticas en la Hispania visigoda: los ejemplos de Juan de Bíclaro e Isidoro de Sevilla (siglos VI – VII)”, in: Movilidad forzada entre la Antigüedad Clásica y Tardía (Eds. Margarita Vallejo Girvés, Juan Antonio Bueno Delgado & Carlos Sánchez-Moreno Ellart). Alcalá de Henares: Ediciones Universidad de Alcalá de Henares, 2015 a, p.111-134.
___________. “Do Imperium ao Regnum na Antiguidade Tardia: o exemplo do reino hispano-visigodo de Toledo (séculos VI – VII)”. História São Paulo, 35, 2016, p.1-22.
___________. “Quando a traição torna-se uma enfermidade: a infidelidade política e a prática do morbo gothorum no reino hispano-visigodo de Toledo (século VII)”. Revista Signum, 17/1, 2016 a, p.116-135.
___________. “A política nas entrelinhas: a traição, o exílio e o confinamento no Ordo Querimoniae, 17 – 23, de Valério do Bierzo”, in: Antigüedad y Cristianismo, 40, 2023, p. 1 – 15.
GARCÍA HERRERO, G. “Sobre la autoría de la Insultatio y la fecha de composición de la Historia Wambae de Julián de Toledo”, in: Los Visigodos y su mundo. Arqueología, Paleontología y Etnografía. Madrid: Comunidad de Madrid, 1998, p.185-213.
GARCÍA LOPEZ, Y. Estudios críticos de la ‘Lex Wisigothorum’. Alcalá de Henares: Ediciones Universidad de Alcalá de Henares, 1996.
GARCIA MORENO, L.A. “El estado protofeudal visigodo: precedente y modelo para la Europa carolingia”, in: L’Europe Héritière de l’Espagne Wisigothique (Coords. Jacques Fontaine & Christine Pellistrandi). Madrid: Rencontres de la Casa de Velázquez, 1992, p.17-43.
_____________________. “Prosopography, nomenclature and royal succession in the visigothic kingdom of Toledo”, in: Journal of Late Antiquity, 1/1, 2008, p. 142 – 156.
GASPARRI, St. & LA ROCCA, Cr. Tempi Barbarici. L’Europa occidentale tra antichità e medioevo (300 – 900). Roma: Carocci Editore, 2013.
GIARDINA, A. “Esplosione di tardoantico”. Studi Storici, 41/1, 1999, p. 157 – 180.
GULDI, J. & ARMITAGE, D. Manifiesto por la historia. Madrid: Alianza Editorial, 2016.
HEATHER, P. “The Late Roman art of client management: imperial defense in the fourth century west”, in: Walter Pohl, Ian Wood & Helmut Reimitz (Eds.), The transformation of frontiers. From Late Antiquity to the Carolingians. Leiden-Boston: Brill, 2001, p.15-68.
KING, P.D. Derecho y sociedade en el reino visigodo. Madrid: Alianza Editorial, 1981.
MARTIN, Céline. « L’Évéque dans un petit navire. Banissement et relégation dans les Vies des Saints Pères de Mérida », in : Échanges, communications et reseaux dans le Haut Moyen Âge. Études et textes offerts à Stéphane Lebecq (Org. Alban Gautier et Céline Martin). Turnholti: Brepols, 2011, p.45-55.
MARTIN, J.C. “?Valerio en Compludo? Examen crítico de los Opúsculos Autobiográficos (CPL 1282-1284) y las Visiones del más allá (CPL 1277-1279) de Valerio del Bierzo”. Veleia, 23, 2006, p.327-338.
MATHISEN, R. “Violent behavior and the construction of barbarian identity in Late Antiquity”, in: H. A. Drake (Ed.), Violence in Late Antiquity. Perceptions and practices. London – New York: Routledge, 2006, p. 27 – 34.
_____________.“Becoming roman, becoming barbarian: Roman citizenship and the assimilation of Barbarians into the late Roman World”, in: Ulbe Bosma, Gijs Kessler & Leo Lucassen (Eds.), Migration and Membership regimes in global and historical perspective. Oxford: Brill, 2013, p.191-217.
QUINTANA PRIETO, A. Tumbo Viejo de Montes. Leon: Centro de Estudios e Investigación “San Isidro”, 1971.
ROUCHE, M. L’Aquitaine des wisigoths aux arabes – 418-781 – naissance d’une région. Paris: École des Hautes Études en Sciences Sociales, 1979.
SANCHÉZ-MORENO ELLART, C. “Exile”, in: Roger S. Bagnall, Kai Brodersen, Craige B. Champion, Andrew Erskine & Sabine R. Huebner (Eds.), The Encyclopedia of Ancient History. Oxford: Blackwell, 2013, p.2595-2596.
TOVAR,A. et alii, Tabula Imperii Romani. Hoja K – 29 Porto. Madrid: CSIC, 1991.
VALVERDE CASTRO, M.R. Ideología, simbolismo y ejercicio del poder real en la monarquía visigoda: un proceso de cambio. Salamanca: Ediciones Universidad de Salamanca, 2000.
_________________________. “La Monarquía visigoda en Valerio del Bierzo”. Edad Media. Revista de Historia, 12, 2011, p.281-300
VELÁZQUEZ, I. & RIPOLL, G. “Toletvm, la construcción de una Vrbs Regia”, in: Sedes Regiae ann. 400 – 800. Barcelona: Real Academia de Buenas Letras, 2000, p.521-578.
Publicado
2025-06-11
Cómo citar
Frighetto, R. (2025). Infidelidad, traición y movilidades forzadas: algunos casos de exilio y de destierro en el reino hispanogodo de Toledo (siglos VI – VII). Anales De Historia Antigua, Medieval Y Moderna, 59(1). https://doi.org/10.34096/ahamm.v59.1.14703
Número
Sección
Artículos
Derechos de autor 2025 Anales de Historia Antigua, Medieval y Moderna

Esta obra está bajo licencia internacional Creative Commons Reconocimiento-CompartirIgual 4.0.