¿Guardianes de la narrativa oficial? Esbozos de una literatura de veteranos de la guerra de Bosnia-Herzegovina (1992-1995) a partir de publicaciones de integrantes del Quinto Cuerpo del ARBiH
Resumo
En Bosnia-Herzegovina se identifican tres narrativas oficiales sobre la últi-ma guerra (1992-1995), incompatibles entre sí y sustentadas en proyectos político-institucionales con ideas diferentes sobre lo que debería ser el país. Sin embargo, un punto en común entre ellas se halla en el jerárquico papel otorgado a los veteranos de guerra. Pese a que un número elevado de antiguos combatientes han publicado libros y artículos en los que refieren al conflicto, la literatura ha descuidado indagar en las posibilidades que ofrece un análi-sis sistemático de los mismos, en especial en lo que respecta a sus vínculos con las narrativas oficiales. Tomando como eje, debido a las tensiones que le presenta a una de dichas narrativas, al denominado conflicto intrabosnia-co (en sí, poco trabajado), este artículo se propone explorar lo mencionado anteriormente recurriendo a tres libros escritos por integrantes del Quinto Cuerpo del Ejército de la República de Bosnia-Herzegovina (que fue parte de ese enfrentamiento).Downloads
Referências
Alcalde, A. (2018). Historias del retorno: la historiografía internacional sobre veteranos de guerra. Ayer, 111(3), 109-131.
Andjelić, N. (2003). Bosnia-Herzegovina. The end of a legacy. Frank Cass.
Andreas, P. (2008). Blue Helmets and Black Markets. The Business of Survival in the Siege of Sarajevo. Cornell University Press.
Arnautović, S. (1996): Izbori u Bosni i Hercegovini ’90. Analiza izbornog procesa. Promocult.
Ashplant, T. G., Dawson, G. & Roper M. (2000). The politics of war memory and commemoration: contexts, structures and dynamics en T. G. Ashplant, G. Dawson & M. Roper (eds.), The Politics of War Memory and Commemoration (pp. 3-85). Routledge.
Assmann, A. (2008). Canon and Archive en A. Erl & A. Nünning (eds.), Cultural Memory Studies. An International and Interdisciplinary Handbook (pp. 97-107). Walter de Gruyter.
Bădescu, G. (2019). Between Repair and Humiliation. Religious Buildings, Memorials, and Identity Politics in Post-war Sarajevo. Journal of Religion & Society, 19, 19-37.
Barić, N. (2005): Srpska pobuna u Hrvatskoj 1990-1995. Golden Marketing.
Barić, N. (2011). Bihaćko-cazinska krajina u političkim i vojnim planovima Hrvatske i Srbije 1992.-1995. Bošnjačka pismohrana, 10 (32-33), 393-449.
Barton Hronešová, J. (2021). Ethnopopulist denial and crime relativisation in Bosnian Republika Srpska. East European Politics, 38 (1), 21-42.
Begić, M. (2013). U opsadi 1201 dan. Sigurna zona UN-a Bihać. Institut za Istraživanje Zločina Protiv Čovječnosti i Međunarodnog Prava.
Begić, M. (2021). Nastanak i djelovanje Autonomne pokrajine Zapadna Bosna. Institut za Istraživanje Zločina Protiv Čovječnosti i Međunarodnog Prava.
Bernhard, M. & Kubik, J. (2014). A Theory of the Politics of Memory en M. Bernhard & J. Kubik, (eds.), Twenty Years After Communism, The Politics of Memory and Commemoration (pp. 7-34). Oxford University Press.
Bevernage, B. & Wouters, N. (2018). State-Sponsored History After 1945: An Introduction en B. Bevernage & N. Wouters (eds.), The Palgrave Handbook of State-Sponsored History After 1945 (pp. 1-36). Palgrave Macmillan.
Bianchi, M. (2021). ‘Nothing Much Has Happened Here’: Memory, Denial, and Identity Among Postwar Youth in Republika Srpska. Cultural Analysis, 19(1), 49-71.
Bougarel, X. (1996). Bosnie, anatomie d’un conflit. La Découverte.
Bougarel, X. (2006). The Shadow of Heroes: Former Combatants in Post-War Bosnia-Herzegovina. International Social Science Journal, 58(189), 479-490.
Bougarel, X. (2007). Death and the Nationalist: Martyrdom, War Memory and Veteran Identity among Bosnian Muslims en X. Bougarel, E. Helms & G. Duijzings (eds.), The New Bosnian Mosaic. Identities, Memories and Moral Claims in a Post-War Society (pp. 167-192). Ashgate.
Bougarel, X. (2015). Survivre aux empires. Islam, identité nationale et allégeances politiques en Bosnie-Herzégovine. Karthala.
Bourdieu, P. (1993). Esprits d’Etat. Genèse et structure du champ bureaucratique. Actes de la recherche en sciences sociales, 96-97, 49-62.
Bourdieu, P. (2014). Sobre el Estado. Cursos en el Collège de France (1989-1992). Anagrama.
Burg, S., & Shoup, P. (2000). The war in Bosnia-Herzegovina. Ethnic conflict and international intervention. M.E. Sharp.
Calic, M. J. (2009). Ethnic cleansing and War Crimes, 1991-1995 en C. Ingrao & T. A. Emmert (eds.), Confronting the Yugoslav Controversies. A scholars’ initiative (pp. 114-151). Purdue University Press.
Čekić, S. (2012). Genocid i istina o genocidu u Bosni i Hercegovini. Institut za Istraživanje Zločina Protiv Čovječnosti i Međunarodnog Prava.
Christia, F. (2008). Following the money. Muslim versus Muslim in Bosnia’s Civil War. Comparative Politics, 40(4), 461-480.
Čolović, I. (2000). Bordel ratnika. XX vek.
Dedović, M. (2024). The Memoirs of ARBiH Generals: The Scope of Memoir Literature for Understanding the Military History of Sarajevo Between 1992-1995. Journal of Balkan Studies, 4(1), 83-92.
Dekić, S., Somun-Krupalija, L. & Zulić Šiljak, S. (2017). Kultura sjećanja i zaborava na rat u Velikoj Kladuši en N. N. Čengić & T. Šmidling (eds.), Kultura sjećanja u lokalnim zajednicama u Bosni i Hercegovini. Fondacija Mirovna akademija.
Dreković, R. (2004). U obruču: Krajišnici i Hercegovci u borbi na dva fronta. Dom stampe.
Dwyer, P. (2018). Making Sense of the Muddle: War Memoirs and the Culture of Remembering en P. Dwyer (ed.), War Stories. The War Memoir in History and Literature (pp. 1-26). Berghahn.
Felić, B. (2002). Peti korpus (1992-1995). Ljiljan.
Figal, M. (2023). Como muestra bastan tres monumentos. Un abordaje desde Brčko a los usos y la institucionalización de las narrativas de la guerra en Bosnia-Herzegovina. Conflicto social, 15(28), 172-212.
Franović, I. (2016). Remembrance and Reconciliation. Research on Monuments from the War in Bosnia and Herzegovina en I. Franović & N. Vukosavljević (Eds.), War of memories: Places of suffering and remembrance of war in Bosnia-Herzegovina (pp. 204-229). Centar za nenasilnu akciju.
Gačanica, L. (2023). Bosnia and Herzegovina: Three decades of facing the past. Perspectives, 10, 20-22.
Grandits, H. (2007). The Power of ‘Armchair Politicians’: Ethnic Loyalty and Political Factionalism among Herzegovinian Croats en X. Bougarel, E. Helms & G. Duijzings (eds.), The New Bosnian Mosaic. Identities, Memories and Moral Claims in a Post-War Society (pp. 101-122). Ashgate.
Greig, M. (2021). Dead Men Telling Tales. Napoleonic War Veterans and the Military Memoir Industry, 1808-1914. Oxford University Press.
Harari, Y. N. (2007). Military Memoirs: A Historical Overview of the Genre from the Middle Ages to the Late Modern Era. War in History, 14(3), 289-309.
Hasić, J. (2012). The politics of memory in Cazinska Krajina. Case study of “Autonomous Province of Western Bosnia” [Tesis de maestría]. Central European University.
Hewitson, M. (2010). ‘I Witnesses’: Soldiers, Selfhood and Testimony in Modern Wars. German History, 28(3), 310-325.
Hoare, M. A. (2004). How Bosnia Armed. Saqi Books.
Hronešová, J. (2016). Might Makes Right: War-Related Payments in Bosnia and Herzegovina. Journal of Intervention and Statebuilding, 10(3), 339-360.
Ibrahimagić, O. (2011). Politički i ustavno-pravni aspekti secesije paradržavne tvorevine “AP Zapadna Bosna” en M. Kreso & S. Rizvanović (eds.), Zločini u Bosanskoj Krajini za vrijeme agresije na Republiku Bosnu i Hercegovinu 1991-1995. (pp. 212-227). Institut za Istraživanje Zločina Protiv Čovječnosti i Međunarodnog Prava.
Imamović, M. (1997). Agresija na Bosnu i Hercegovinu i njene neposredne posljedice en M. Imamović (ed.), Agresija na Bosnu i Hercegovinu i borba za njen opstanak: 1992-1995 godine (pp. 9-19). Pravni fakultet Univerziteta u Sarajevu.
Izetbegović, A. (1995). Odabrani govori, pisma, izjave, intervjui: 1993-1994. Prvo muslimansko dionicko drustvo.
Jansen, S. (2007). Remembering with a Difference: Clashing Memories of Bosnian Conflict in Everyday Life en X. Bougarel, E. Helms & G. Duijzings (eds.), The New Bosnian Mosaic. Identities, Memories and Moral Claims in a Post-War Society (pp. 193-208). Ashgate.
Jelin, E. (2002): Los trabajos de la memoria. Siglo XXI.
Kennedy, C. (2013). Narratives of the Revolutionary and Napoleonic Wars. Military and Civilian Experience in Britain and Ireland. Palgrave Macmillan.
Kličić, S. (2011). Međubošnjački sukob u Cazinskoj krajini. Bošnjačka pismohrana, 10(32-33), 450-459.
Kržišnik-Bukić, V. (1991). Cazinska buna 1950. Svjetlost.
Moll, N. (2013). Fragmented memories in a fragmented country: memory competition and political identity-building in today’s Bosnia and Herzegovina. Nationalities Papers, 41(6), 910-935.
Moll, N. (2015). “Sarajevska najpoznatija javna tajna”: suočavanje sa Cacom, Kazanima i zločinima počinijenim nad Srbina u opkoljenom Sarajevu, od rata do 2015. Friedrich Ebert Stiftung.
Mosse, G. (1990). Fallen Soldiers. Reshaping the Memory of the World Wars. Oxford University Press.
Mulaosmanović, A. (2008). O političkom kontekstu “Afere Agrokomerc” – utjecaji na razvoj tvornice u svjetlu odbrambenog koncepta SFRJ. Historijska traganja, 1, 181-212.
Mulaosmanović, A. (2009). Nacionalni identitet u kontekstu izraženog regionalnog identiteta i političkih potresa u Bihaćkoj krajini en H. Kamberović (ed.), Rasprave o nacionalnom identitetu Bošnjaka. (pp. 137-152). Institut za istoriju u Sarajevu.
Mulaosmanović, A. (2010). Bihaćka Krajina: 1971.-1991. (utjecaj politike i političkih elita na privredni razvoj). Institut za istoriju.
Mulaosmanović, A. (2012). Nastanak Autonomne pokrajine Zapadna Bosna. Historijska traganja, 9, 87-104.
Muslimović, F. (2011). Sadržaj genocidne agresije prema prostoru Bosanske krajine 1991-1995 en M. Kreso & S. Rizvanović (Eds.), Zločini u Bosanskoj Krajini za vrijeme agresije na Republiku Bosnu i Hercegovinu 1991-1995. (pp. 241-257). Institut za istraživanje zločina protiv čovječnosti i međunarodnog prava.
Obradović, N. (2017). War Veteran’s Policy in Bosnia and Herzegovina. Revija za socijalnu politiku, 21(1), 93-106.
Obradović, N. & Filic, G. (2019). Inequality and Welfare State Clientelism in Bosnia and Herzegovina. Economic Annals, LXIV (223), 83-104.
Palmberger, M. (2016). How Generations Remember. Conflicting Histories and Shared Memories in Post-War Bosnia and Herzegovina. Palgrave Macmillan.
Pašić, J. (2020). Historiografska literature i izvori o Bihaćkoj krajini u dvadesetom vijeku, objavljeni od 2000. do 2017 en Dž. Juzbašić & Z. Šehić (eds.), Prilozi o historiografiji Bosne i Hercegovine (2001-2017). 2. Akademija nauka i umjetnosti Bosne i Hercegovine.
Petrović, V. (2018). The ICTY Library: War Criminals as Authors, Their Works as Sources. International Criminal Justice Review, 28(4), 333–348.
Raguž, J. (2011). Operacija “Mač-1” – primjer vođenja specijalnog rata “Srpske vojske krajine” protiv Cazinske krajine 1995. godine. Bošnjačka pismohrana, 10(32-33), 460-508.
Rawski, T. (2021). The Persistence of National Victimhood: Bosniak Post-War Memory Politics of the Srebrenica Mass Killings. Sprawy Narodowościowe: Seria nowa, 53.
Sasso, A. (2015). ‘Just a few years left for us’. Non-nationalist political actors in Bosnia-Herzegovina (1989-1991) [Tesis de doctorado]. Universitat Autònoma de Barcelona.
Sokol, A. (2014). War Monuments: Instruments of Nation-building in Bosnia and Herzegovina. Croatian Political Science Review, 51(5), 105-126.
Šahinović-Kedić, L. (2021). Društveno-političke nestabilnosti u Cazinskoj krajini u periodu od života Hasan-age Pećkog do pada Autonomne pokrajine Zapadna Bosna 1995. godine [Tesis de maestría]. Universidad de Sarajevo.
Tokača, M. (2012). Bosanska knjiga mrtvih: ljudski gubici u Bosni i Hercegovini 1991-1995. Istraživačko dokumentacioni centar.
Žanić, I. (1998). Prevarena povijest. Guslarska estrada, kult hajduka i rat u Hrvatskoj i Bosni i Hercegovini 1990-1995. godine. Durieux.
Copyright (c) 2025 Matías Figal

This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License.
Historia & Guerra utiliza uma licença internacional Atribuição-NãoComercial 4.0 Internacional (CC BY-NC 4.0).
Você tem o direito de:
- Compartilhar— copiar e redistribuir o material em qualquer suporte ou formato.
- Adapt — remixar, transformar, e criar a partir do material.
- O licenciante não pode revogar estes direitos desde que você respeite os termos da licença..
De acordo com os termos seguintes:
Atribuição — Você deve atribuir o devido crédito, fornecer um link para a licença, e indicar se foram feitas alterações. Você pode fazê-lo de qualquer forma razoável, mas não de uma forma que sugira que o licenciante o apoia ou aprova o seu uso.
NãoComercial — Você não pode usar o material para fins comerciais..
Sem restrições adicionais — Você não pode aplicar termos jurídicos ou medidas de caráter tecnológico que restrinjam legalmente outros de fazerem algo que a licença permita..
Avisos:
Não tem de cumprir com os termos da licença relativamente a elementos do material que estejam no domínio público ou cuja utilização seja permitida por uma exceção ou limitação que seja aplicável.
Não são dadas quaisquer garantias. A licença pode não lhe dar todas as autorizações necessárias para o uso pretendido. Por exemplo, outros direitos, tais como direitos de imagem, de privacidade ou direitos morais, podem limitar o uso do material..
O autor mantém todos os direitos sobre a sua obra sem restrições e concede a Historia & Guerra o direito de ser a primeira publicação da obra. Da mesma forma, o autor pode estabelecer acordos adicionais para a distribuição não exclusiva da versão da obra publicada na revista (por exemplo, colocando-a num repositório institucional ou publicando-a num livro), com o reconhecimento de ter sido publicada pela primeira vez nesta revista. A utilização da obra para fins comerciais não é permitida.